Haus der Statistik: 50.000 m2 experiment

Berlijn is Europa’s grootste stadslab. Die naam heeft de stad in de afgelopen decennia opgebouwd door een combinatie van veel beschikbare lege panden en ongebruikte terreinen en actieve en ondernemende culturele en urbane initiatiefnemers.
Het experimenteren met leegstaande panden is zeker nog niet voorbij. Wat te denken van het Haus der Statistik dat een hele nieuwe toekomst tegemoet gaat.*Waarom slopen Japanners hun gebouwen en tempels zo vaak?

In DDR-tijd

Het gebouw was ooit het Huis van de Statistiek van de DDR (Oost-Duitsland) en werd gebouwd tussen 1968-1970.
Het heeft niet lang als zodanig gefunctioneerd. Met de val van de Berlijnse Muur in 1989 kwam er een einde aan de functie onder het gezag van de DDR. In het verenigde Duitsland werd het gebruikt door het bureau van de federale commissaris voor de archieven van de voormalige staatsveiligheidsdienst, die de mensen toegang geeft tot alle Stasi-documenten die over henzelf gaan.

Na bijna 20 jaar in gebruik te zijn geweest in 2008, verhuisden de twee instellingen naar een andere locatie en lieten ze een reeks lege gebouwen achter met een gigantische omvang van maar liefst 50.000 m2. De gebouwen bevinden zich in het voormalige hart van Oost-Berlijn, vlakbij de Alexanderplatz. Door de enorme omvang kan het gebouw niet over het hoofd worden gezien; met zijn gebroken ramen en graffiti is het een opvallende verschijning.

Niet voor projectontwikkelaars

Politiek en sociale betrokkenheid zijn in Berlijn bijna altijd onderdeel van het herdefiniëren van verlaten gebouwen en plekken. Het heeft 7 jaar van leegstand geduurd voordat de eerste gedachten bekend werden over wat er met het Haus der Statistik zou moeten gebeuren.
Om de verkoop van het Haus der Statistik aan investeerders en de daarmee gepaard gaande sloop te voorkomen, werd in september 2015 een kunstactie georganiseerd.

De Berlijnse ‘Allianz bedrohter Berliner Atelierhäuser (AbBA)’ voorzag een centrum voor kunst, cultuur en sociale activiteit bij de protestactie die plaatsvindt tijdens de Berlijnse Kunstweek, een cultureel evenement dat wordt georganiseerd en gefinancierd door het stadsbestuur.
AbBA: “De huidige politiek van de vluchtelingen, de economie, de stedelijke ontwikkeling en het recht vereisen nieuwe manieren om met crises en structurele problemen om te gaan. Het ‘Haus der Statistik’ in het hart van Berlijn kan een voorbeeld worden van hoe met creativiteit, politieke wil en samenwerking verandering mogelijk is“.

De stad omarmt het initiatief

Ten tijde van de verkiezingen in september 2016 kreeg het project al een positieve beoordeling van de Berlijnse senaat. Tijdens de verkiezingscampagne had al informeel overleg plaatsgevonden. De gesprekken waren erop gericht om twee ingediende tegenstrijdige concepten voor herontwikkeling met elkaar te verzoenen en zo een strijd om een winnend concept te vermijden.

In het regeerakkoord van de nieuwe Berlijnse senaat (SPD, Die Linke, Bündnis90 / Die Grünen) werd bepaald dat het Haus der Statistik als modelproject voor bestuur, cultuur, onderwijs, sociale zaken en betaalbare woningen moest worden ontwikkeld en dat het gebied in gemeenschapshanden moest worden herontwikkeld. Daarnaast werd besloten om te zorgen voor een brede participatie van de stedelijke samenleving in het verdere ontwikkelingsproces. Het concept en de principes van het initiatief werden zo politiek verankerd.

Om het op het algemeen belang gerichte modelproject te realiseren, kocht de stad Berlijn het gebouw in 2017 van de Bundesanstalt für Immobilienaufgaben (BImA) en vulde het concept inhoudelijk aan met de eisen voor administratieve ruimte en een nieuw stadhuisgebouw.

Alternatieve stedelijke herontwikkeling

De Koop5 (de vijf samenwerkingspartners) is betrokken bij de ontwikkelingen van het Haus der Statistik. De ‘Werkstatt’ dat direct naast het immense voorgebouw is gevestigd, wordt sinds 2018 gebruikt als locatie voor het planningsproces. Dit is ook de plaats waar de ZKB (ZUsammenKUNFT Berlin eG) regelmatig werkt en waar de andere Koop5 Partners samenkomen voor conferenties of openbare evenementen.

Sinds januari 2018 zijn ook de Senatsverwaltung, het Bezirksamt Berlin-Mitte en de organisaties WBM und BIM in het pand gevestigd. Samen werken zij aan een gemeenschaps-georiënteerde herontwikkeling van het Haus der Statistik.

Deze samenwerking tussen overheid, gemeentelijke bedrijven en de maatschappij, die als (potentiële) opdrachtgevers gezamenlijk en in gelijke mate verantwoordelijk zijn voor de ontwikkeling van het Haus der Statistik-kwartier, is uniek te noemen.
Bijzonder is de betrokkenheid van de initiatiefnemers van burgers. ZUsammenKUNFT Berlin eG is als vaste, gelijkwaardige samenwerkingspartner van de Koop5 bij het proces betrokken. Dit geeft de betrokkenheid van de stedelijke samenleving bij het project een bindend karakter.

Een lang tijdspad

Het bestaande Huis van de Statistiek wordt het uitgangspunt voor de ontwikkeling van een nieuwe stedelijke bouwsteen met een bijzondere programmatische diversiteit. In de komende jaren zal zich hier een levendige mix van betaalbare woningen en commerciële, culturele en sociale toepassingen ontwikkelen. 

Tegen 2021 moet het stedenbouwkundig ontwerp van het planningsconsortium Teleinternetcafe en Treibhaus Landschaftsarchitekten door het Bezirk Mitte via een ontwikkelingsplanprocedure worden omgezet in bouwrecht. Tegelijkertijd worden de bestaande gebouwen door het BIM gerenoveerd en wordt de begane grond verlevendigd door het eerste gebruik door pioniers, dit proces wordt voornamelijk gecoördineerd door de ZKB ZUsammenKUFNT Berlin eG.
De woningbouw wordt voorbereid zodat in 2022 kan worden begonnen met de bouw van 300 betaalbare appartementen. Het nieuwe ‘stadhuis’ (gemeentehuis) voor Bezirk Mitte wordt in 2028 verhuisd – dat is ook de looptijd van de huurovereenkomst in het bestaande kantoor in de wijk Mitte.

*Publicatie van beelden en tekst in samenwerking met en met toestemming van Werkstatt Haus der Statistik in Berlijn