Een nieuwe buurt in Berlin-Kreuzberg

Het moest er een keer van komen. Met de grote druk op bebouwbare ruimte lag het Dragonerareal in Kreuzberg stilletjes verstopt achter het Finanzambt Kreuzberg. Maar inmiddels niet meer. Het typische Berlijnse ‘rommelgebied’ met loodsen en ateliers gaat op de schop. Belangstellenden en belanghebbenden zijn nadrukkelijk tot mede-vormgeving uitgenodigd.
In dit artikel de achtergronden.

Kerngegevens hele Rathausblock

• oppervlakte 13,6 ha, waarvan 4,7 ha Dragonerareaal

• 35 bouwpercelen

• 411 woningen

• aantal bewoners 1.000

De Curry-buurt

Velen zullen dit deel van Kreuzberg niet direct herkennen. Tenzij de namen Curry36 en Mustafas Gemüsekebap vallen. De eetplekken waar vrijwel de gehele dag mensen in de rij staan. Misschien dat een enkeling het markante gebouw van het Finanzambt van Kreuzberg aan de Mehringdamm herkent.

Het gebied wordt het zogenaamde Rathausblock genoemd vanwege het stadshuis van het Bezirk Friedrichshain-Kreuzberg onderdeel is van het blok. Het terrein wordt ingeklemd tussen de Obentrautstraße in het noorden, de Mehringdamm in het oosten, de Yorckstraße in het zuiden en de Großbeerenstraße in het westen. Alles bij elkaar beslaat dit vierkant 13,6 hectare. Het binnenterrein wordt het Dragonerareal genoemd en telt 4,7 ha.
Zie de kaart.

Kazerne

Het terrein dankt haar naam aan het 1e Garde Dragoner Regiment dat zich hier in 1855 vestigde.
Aan het begin van de 20e eeuw strijkt het beruchte Regiment XXX neer op het kazerneterrein. Het regiment maakt naam door haar zeer gewelddadige optreden bij het neerslaan van de Spartakus-opstand in januari 1919. Mishandelingen en gericht neerschieten van demonstranten waren daarbij geen uitzondering.

Huidige gebruik

Het gebied heeft vele opeengepakte functies. Er liggen opslagloodsen, werk- en verkoopruimten, er wordt gewoond en gewerkt. Ook ateliers voor kunstenaars maken deel uit van het huidige gebied. Maar ook een autoherstelbedrijf, een taxischool, een club en een supermarkt zijn op het binnenterrein gevestigd. Weinig is meer te herkennen van wat het Dragonerareal ooit was: een kazerne.

Het gebied kwam tot ontwikkeling na de aanleg van het Landwehrkanal, tussen 1840 en 1850. Stadsplanner Peter Joseph Lenné tekende voor het ontwerp van het gebied.

Verder lezen >>>

Civiele toekomst

Vanaf de 1920-er jaren verliest het terrein haar militaire functie. Het gebouw voor de manschappen wordt het Finanzambt, dat tot op de dag van vandaag nog als zodanig dienst doet. In de stallen maken de paarden plaats voor auto’s, die op dat moment het straatbeeld van menige stad veroverden. Ook die autobedrijven maken nog steeds onderdeel uit van het Dragonerareal.

Markt of stad

In 2015 ontbrandt een strijd over het toekomstig eigendom van het terrein. Een grote investeerder zou het terrein willen kopen. De Bund (de verzamelde deelstaten) wilde het terrein graag verkopen. Maar de stad Berlijn verzette zich. Zij had dringend behoefte aan betaalbare woningbouw. En als de grond voor zoveel geld zou worden verkocht, was sociale woningbouw uitgesloten.
Er ontstond een lange en felle strijd tussen de stad en de Bund. We meldden dit al in 2015.

De stad wint

Met de besluiten van de Bundestag en de Bundesrat in juni 2019 krijgt de stad het Dragonerareal eindelijk in handen. Het zou een belangrijke stap zijn in de ontwikkeling van het terrein.
Daarmee kon een start worden gemaakt met wat is gaan heten das Modellprojekt Rathausblock.

Veel inbreng

De stad neemt direct de kans waar om dit terrein, waar zoveel om te doen is geweest, met ‘zoveel mogelijk’ participatie vorm te geven. Op basis van uitgangspunten geformuleerd in het städtebauliche Konzept, maken
drie ontwerp-collectieven elk een eigen plan.
Op 5 november 2019 presenteren zij hun plannen in het stadhuis van Friedrichshain-Kreuzberg aan een overvolle zaal met belangstellenden (zie foto onder).

Lees verder onder foto’s >>

De 3 ontwerpteams

Team 1

ifau – Institut für angewandte Urbanistik, Berlin / Stadt Land Fluss – Büro für Städtebau und Stadtplanung, Berlin mit friedburg&hhvh: friedburg&Co. / Hanh Hertling von Hantelmann

Marius Töpfer (MSc. Urban Design): Urbanist für lokales Wissen und alternative Planungsprozesse Renée Tribble (Dipl.-Ing. Architektur): Planerin für Stadt, Raum und Prozesse Lisa Marie Zander (Kunst): Prozessarchitektur, Beteiligung, partizipative Gestaltungsprozesse

Team 2

ROBERTNEUN Architekten GmbH, Berlin / BeL Sozietät für Architektur, Köln mit Studio Vulkan Landschaftsarchitektur GmbH, Zürich/München

Prof. Guido Spars, Stadt- und Regionalökonom + Dr. Marco Wedel, Experte für Partizipation und Demokratie
Energie: BA Building Applications
Mobilität: Stadt- und Verkehrsplanungsbüro Kaulen

Team 3

SMAQ Architektur und Stadt, Berlin mit Man Made Land, Berlin, Kultur-kommunikation: Barbara Schindler

Ontwerpteams gezocht

Voordat begonnen kan worden met het ontwerp worden bij openbare uitschrijving drie zogenaamde planningsteams geselecteerd. Een team kan een bureau zijn, maar ook een zelf-geformeerd gezelschap van terzake kundigen.

In een speciale overeenkomst wordt vastgelegd dat deze geselecteerde teams hun werk zoveel mogelijk ‘participatief’ moeten inrichten. Twee van de teams namen ook specialisten voor participatieve procesvoering in hun team op.

Een intensief proces volgt

• Kick-off week met colloquium en driedaagse “workshop” met vertegenwoordigers van de samenwerkingspartners en de stadsvertegenwoordiging;
• Twee tussentijdse colloquia en een slotcolloquium met openbare presentatie en daaropvolgende vergadering van het evaluatiepanel;
• Twee tussentijdse workshops om individuele onderwerpen en aspecten verder te profileren.

Het hele proces doorloopt 5 maanden.

De winnaar

Het winnende concept is eind januari 2020 bekend gemaakt: het ontwerpteam SMAQ Architektur und Stadt, Man Made Land und Barbara Schindler komt als favoriet uit de bus. Het ontwerp is onder deze tekst te downloaden.

Waarom SMAQ

De jury acht het ontwerp van SMAQ ‚een veerkrachtig en robuust concept dat hoge kwaliteit belooft voor het dragoongebied.‘

‘Het aanbevolen ontwerp werkt het historische verschil tussen de voormalige kazerne en de Wilhelmiaanse blokontwikkeling uit en creëert tegelijkertijd een nieuwe expressieve stadswijk. Het concept biedt royale, open ruimtes die uitnodigen tot ontmoetingen en goed aansluiten op de buurt. De monumentale gebouwen zullen op gepaste wijze worden gerespecteerd.‘

In de volgende stap is het echter niet alleen een kwestie van puur bouwen, maar ook van het verder ontwikkelen van dit concept en het samenwerkingsprocesIn het modelproject zullen de samenwerkings-partners de uitvoering actief begeleiden.

En nu verder

In de komende jaren zal het stadhuisblok Kreuzberg met het zogenaamde Dragonerareal op een coöperatieve manier worden ontwikkeld in het algemeen belang om een nieuw stadskwartier te creëren dat ruimte biedt aan betaalbare nieuwe woningen, bedrijvigheid en cultuur. De samenwerking van de bij het modelproject betrokken actoren is vastgelegd in een samenwerkingsovereenkomst. Deze werd in juni 2019 ondertekend door vertegenwoordigers van het district Friedrichshain-Kreuzberg, de Senaatsdienst voor Stadsontwikkeling en Huisvesting, de netwerkbijeenkomst Rathausblock, afgevaardigden van Forum Rathausblock, BIM Berliner Immobilienmanagement GmbH en WBM Wohnungsbaugesellschaft Berlin-Mitte mbH.

Bron: Stadt Berlin