Berlijnse clubleven onder druk*

Berlijn en het clubleven zijn onafscheidelijk. Maar liefst eenderde van de bezoekers aan Berlijn zegt mede voor het clubleven te komen. Met een bijdrage van €1,45 miljard aan de Berlijnse economie, is de clubbranche van groot belang. Maar de clubs vrezen voor hun toekomst. Steeds meer plekken worden voor andere doelen opgekocht of met klagende appartementbezitters omringd. De ‘Clubcommission’ slaat alarm. In dit artikel alles over het Berlijnse clubleven en haar bedreigingen.

Van boven naar onder: Holzmarkt, RAW, RAW/Neue Heimat, Live stream ArteTV ©️

Clubleven in zwaar weer

Het clubleven in Berlijn is onlosmakelijk verbonden met de stad. Met momenteel meer dan 200 clubs, groot en klein, biedt de sector jaarlijks 3 miljoen bezoekers vermaak, cultuur, ontmoeting en een ‘bescherming’ tegen de veeleisende en jegens minderheden minder tolerante buitenwereld.
De vereniging van clubeigenaren slaat echter alarm: de vanzelfsprekendheid van het voortbestaan wordt bedreigd. De aanwas van nieuwe clubs strandt op het gebrek aan geschikte locaties nu de druk op de stad om woningen te bouwen zo groot is en speculanten steeds meer verlaten plekken opkopen in de hoop op winst bij doorverkoop. In de afgelopen 10 jaar zijn er naar schatting 100 clubs gesloten en 25 zijn er acuut in gevaar.

In de kieren van de stad

In de afgelopen 30 jaar hebben actieve inwoners kansen gezien in de talrijke door de oorlog beschadigde huizen en fabrieken culturele vrijplaatsen te vestigen. Met de val van de Muur stroomden zingevingzoekenden uit de hele wereld naar Berlijn, op zoek naar de kansen van een ‘zich herstellende stad’, onaf, met oneindige mogelijkheden.

Vooral in de laatste 10 jaar is het aantal buitenlandse clubbezoekers aan de stad sterk gegroeid, mede door de extreem lage kosten van een vliegticket. Het effect op het imago van de stad als hippe plek waar je je startup kunt beginnen is van onschatbare waarde geworden. Ook uitgerekend in klare munt is de impact van het clubleven op de stad groot. Uit onderzoek van de ‘Clubcommission’ blijkt dat het clubtoerisme zo’n €1,45 miljard per jaar in de stad besteedt.

Verder lezen >>>

Clubcultuur

De clubs kunnen rekenen op een grote populariteit en een vast publiek. Het merendeel van de bezoekers aan de meeste clubs is woonachtig in Berlijn, een minderheid is als toerist op bezoek.
Een wezenlijk kenmerk van de clubcultuur is de afscherming van het dagelijkse leven. In een club mag geëxperimenteerd worden. Dat kan met een theaterperformance, een act, muziek, film of alles wat maar uit een creatief brein kan ontspruiten. Vrijheid en veiligheid. Ongeacht geaardheid, of voorkeuren, iedereen moet zich er vrij kunnen voelen. Dat lijkt voor de hand liggend. Immers dat zijn in de wet verankerde rechten. Toch zijn plekken buiten deze clubcultuur, een commerciële discotheek, een bar, niet zo veilig als gewenst. Het ondoorgrondelijke deurbeleid van de clubs is precies hierop gericht: één bezoeker kan de kwetsbare sfeer van tolerantie doen omslaan. In sommige clubs gaan muziek, dansen en ‘intensief lichamelijk contact’ samen. Fotograferen in deze clubs is streng verboden.

Cultuurclub

De clubs zien zichzelf als een heterotopie, een ruimte die noch privaat, noch publiek is. Het ligt ertussenin. Deze ruimtes hebben gemeen dat ze ‘anders’ zijn. Een heterotopie is een gebeuren in de tijd, het onderbreekt de continuïteit van de dagelijkse ruimte.
Het afschermen van de buitenwereld met al haar eisen en opdringerigheid is wat deze clubs voor velen zo aantrekkelijk maakt. Dit wordt ook wel escapisme genoemd, het (even) ontsnappen aan de rauwe werkelijkheid.
Het programma-aanbod is gevarieerd, van muziek van DJ’s of bands, performance, kunst, acts, alles is mogelijk en telkens in een nieuwe mix. Veel clubs dragen ook hun maatschappelijke visie uit. Politiek is nooit ver weg in het Berlijnse clubleven.

Lees verder onder foto’s >>

“De club is een veilige ruimte voor gemarginaliseerde groepen die afwijken van conventies en sociale normen.“

Clubcommission

De clubs in cijfers*
> Toegangsprijs tussen €3 en €18.
Ruim 50% tussen €10 en €12.
> 54% van de Berlijnbezoekers komt voor cultuur of club.
> Publiek komt uit Berlijn (61%), Duitsland (10%), rest (29%).
> 74% van het publiek ervaart club als ‘veilige’ ruimte.
> 20% zegt vaak bij deur te worden geweigerd.
> 76% komt voor de muziek, 69% voor ontmoeting en 51% voor afleiding.

*Onderzoek Clubcommission (aanvragen)

Clubs willen gelijke behandeling

Met zo’n 9.000 medewerkers (vast en flexibel) zijn de 226 clubs een betekenisvolle werkgever. Gezamenlijk zetten zij €168 miljoen per jaar om. Het is ontegenzeglijk dat de clubcultuur een belangrijke peiler is onder Berlijn als stad voor startups. Zonder die clubcultuur zouden veel jonge ondernemers niet naar Berlijn zijn getrokken om er hun inmiddels succesvolle ondernemingen te starten.
Eind 2019 was het Berlijnse clubleven onderwerp van een hoorzitting van de Duitse Bondsdag. Hier ging het om de centrale vraag, zijn deze clubs extra bescherming van de stad waard? Is de overheid bereid om clubs niet meer gelijk te stellen met casino’s en bordelen, maar met instelling voor cultuur, zoals theaters en culturele podia?

Stadplanning

Met een eventuele erkenning als culturele instelling ontstaat een grote mate van zekerheid dat de locatie van de club een culturele bestemming krijgt die niet zomaar door een opkopende projectontwikkelaar in woningbouw of kantorenlocatie mag worden omgezet. Dat kan nu wel, want alle clubs zitten op ‘tijdelijke locaties’. Ook kunnen clubs dan niet zomaar gesloten worden omdat de buren van de nieuw gebouwde appartementen over geluidsoverlast klagen. Sterker, als clubs erkend worden als culturele instelling moeten ook de bouwers van de appartementen zorgen dat er geen geluid in de appartementen kan doordringen. Uiteraard ontkomen de clubs dan ook niet aan geluidsbeperkende maatregelen.

Politieke erkenning

Tijdens de hoorzitting lijken de meeste partijen voorstander van een planologische bescherming van de clubs. De meervoudige waarde van de clubs wordt daarmee erkend.

Tine Fuchs, hoofd van de afdeling voor stadsontwikkeling, planningsrecht, bouwmanagementplanning, nationaal consumentenbeleid bij de Vereniging van Duitse Kamers van Koophandel en Industrie (DIHK), zei dat om de clubcultuur te behouden, veranderingen nodig zijn, bijvoorbeeld in het bouwreglement, geluidsbescherming en stedenbouwkundige planning. De clubscene vertegenwoordigt volgens haar ‘een belangrijke bouwsteen voor citymarketing‘ en is ook een ‘locatiefactor‘ gezien het gebrek aan geschoolde arbeidskrachten in Berlijn.

De voormalige clubexploitant Jakob Turtur waarschuwde dat als de decennialange verordening inzake het gebruik van gebouwen niet werd gewijzigd, verdere “commercialisering en mainstreamisering” dreigde. Volgens Turtur zijn al veel clubs uit stedelijke gebieden verdreven omdat de huurprijzen te hoog waren en de investeerders geen langetermijn-huurcontracten wilden sluiten. Een divers cultureel aanbod kon op deze manier niet langer bestaan.

De oppositiepartijen willen deze ontwikkeling voorkomen. FDP (19/16833), Die Linke (19/14156) en Bündnis 90/Die Grünen (19/15121) hebben voorstellen ingediend om clubs in de verordening inzake het gebruik van gebouwen te behandelen als voorzieningen voor culturele doeleinden en ze op gelijke voet te plaatsen met voorzieningen als opera’s, theaters of musea of bioscopen.

*Het artikel is gebaseerd op de stedelijke ontwikkelingen waarbij door druk op woningmarkt en dus grond, de clubs uit de centrale stadsdelen worden verdreven. De Corona-crisis is niet in dit artikel verwerkt, maar heeft de situatie zeer verergerd en faillissement is voor meerdere clubs niet meer uit te sluiten.